قالب وبلاگ

همین معلوماتلار قاراوللی  جانری حاققیندا موعیین تصوورلار یاراتسادا،اونون دقیق سرحدیلرینی ،ناغیل و لطیفه لرله اوخشار و فرقلی جهتلرینی،اونون عومومی احاطه دایره سی نی عكس ائتدیرمه‌میشدیر . دیگر طرفدن ، قارا وللی قروپلاشدیریلماسی ، مضمونلارینا گؤره تصنیقاتی و بدیعی خوصوصییاتلاری ده آراشدیریلمامیشدیر.

محض بو چاتیشمازلیقلارا گؤره ایندیه قدر چاپ اولوموش بیر چوخ ناغیل و لطیفه كیتابلاریندا یانلیش اولاراق قاراوللی لر :ناغیل" و یا "لطیفه" آدی آلتیندا چاپ ائدیلمیشدیر.

مثلن ، 1988- جی ایلده " آذرنشر" طرفیندن باكیدا چاپ اولونموش "بهلول داننده لطیفه لری" كیتابینا(توپلایانی و ترتیب ائدنی د . سئییدوو) داخیل ائدیلن " كندلی و سیچانلار پادشاهی بهلول"(سه.32-30 )ائله همین ایلده – 1988 – جی ایلده باكیدا " یازیچی " نشرییاتی طرفیندن نشر ائدیلن "قاراوللی لر " كیتابیندا (توپلایان و ترتیب ائدنلری: ن . م تانتكین و س . علییو ) اولدوغو كیمی – هئچ بیر نؤقطه سینه ، وئرگولونه توخونولمادان " بهلول داننده سیچالار پادشاهیدیر"آدی ایله (سه.9-7)قاراوللی كیمی نشر ائدیلمیشدیر.

دیگر طرفدن، بذی  كیتابلاردا " قاراوللی" آدی آلتیندا وئریلن نومونه، دیگر كیتابلاردا "ناغیل" آدی آلتیندا چاپ ائدیلیب. مثلن ، 1961- جی ایلده باكیدا "علم" نشرییاتی طرفیندن چاپ ائدیلمیش 5 جیلدلیك"آزربایجان ناغیل لاری" كیتابینین بیر جیلدینده (توپلایانی و ترتیب ائدن: م . ح تهماسیب )وئریلن "كئچلله قاضینین ناغیلی " (سه . 308 – 304) ، 1967 – جی ایلده چاپ ائدیلن "قاراوللی لر" (توپلایان و ترتیب ائدن : ح . مئهدییئو)كیتابیندا  اولدوغو كیمی ، " كئچل، قاضی و شیطان " )سه . 100 – 96) سرلؤوحه سی ایله "قاراوللی" كیمی نشر ائدیلیب.

بوتون بونلار ایسه قارا وللی لرین دقیق سرحدلرینین، اونون اؤزونه مخصوصخوصوصییاتلارینین كونكرئت اولاراق مۆییئنلشدیریلمه‌مه‌سیندنایرئلی گئلمیشدیر. قاراوللی جانری حاققیندا فولكلورشوناسلارین ، عالیم و تدقیقاتچیلارینین فیكیرلرینی آشاغیداكی كیمی عومومیلشدیرمك اولار:

بیزجه،م. آللـه وئردییوین بو مولاحظه سی داها آغلاباتاندیر و فیكیرله ریمیزله اوست اوسته دوشور. ایندی "قاراوللی" ترمینینین ائتمولوگییاسی ایله باغلی اؤز مولاحظه لریمیزه كئچك. بو سؤزون منشایی،ائتنمولوگییاسی حاققیندا اوچ مولاحظه میز وار:

بیرینجی مولاحظه – "قاراوللی" آدی اوْن بئش -اوْن آلتێ  عصرلرده آزربایجان ارازیسینده مسكن المیش قدیم اوغوز – تورك تایفالاریندان بیرینین آدی ایله باغلی اولا بیلر. تاریخدن معلومدیر كی اوْن بئش -اوْن آلتێ  عصرلر آزربایجان خالقینین ائتنولوگییاسینده خوصوصی مرحله له اولموشدور. محض بو عصرلرده آزربایجان ارازیسینده باهارلی ، موسول ، قاجار، افشار،قیزیل باش،روملو،شاملی، قاراقو – یونلو ، قارامانلی ، آغ قویونلو كیمی اونلارا تایفا بیرلیكلری یاشامیشدیر. احتیمال كی ، قاراوللی ده بئله تایفالاردان بیری اولموشدور.

ایكینجی ملاحظه – "قاراوللی" آدی اوْن بئش - اوْن یئددی عصرلرده آزربایجاندا یاشامیش قارا ولی آدلی بیر تاریخی شخصیتین ، سر كرده نین ، تایفا باشچیسینین و یا هانسیسا نوفوذلی بیر شخصین آدی ائله باغلی اولا بیلر. چونكی آزربایجان تاریخینده "قارا" لقبی ایله تانینان بیر چوخ مشهور شخصیتلر اولموشدور. قارا قویونلولارین تایفا باشچیسی قارا محمد(1389- ؟)،آغ قویونلولا تایفا ایتتفاقینین باشچیسی قارا یوسف (1420-1355)، قارا قاراقوْیۇنلۇ دؤولتینین ایكینجی حوكمداری قاراایسكندر(؟-1429) و قارا پیرحسن(اوْن دؤرد  عصر)"قارا" لقبینی داشیمیشلار. صفویلر دؤورونده – یئنی اوْن آلتێ -اوْن یئددی  عصرلرده قاراخان اوستاجلی ، قاراسلطان تكه‌لی،ماحمود بی قاراجانین دا آدلاری "قارا" سؤزو ایله باغلی اولموشدور.باشقا تورك خالقلاریندا دالتی‌نین وضیعتی راست گلمك اولور. اورتا آسیادا اون عصرده قاراخانیلردؤولتینین بانیسی عبدولكریم قارا خانی،اون ایكی عصرده قارا آرسلان دا "قارا" لقبی ایله شؤهرت تاپمیشلار.

آدی چكیلن بوتون بو آدلاردا "قارا" سؤزو "بؤیوك"،"نهنگ"،"عظمتلی"معناسیندادیر. اونون اوستونلوك،بؤیوكلوك، قدرت چالارلاری دا وار."یئتدی گؤزل"ده نیظامی قارانی رنگیلرین ان یاخشیسی حئساب ائدیر...

دوشونمك اولار كی ، قارا باغ ، قارا داغ ، قارایازی (قاراكؤل) كیمی جوغرافی آدلاردا دا رنگ دئییل ، بؤیوكلوك،اوچالیق، گئنیشلیك نظرده توتولور. " ده ده قورقود" دا بیر نئچه دفعه تكرار اولونان "قارشی یاتان قارا داغ" ایفاده سی ده هئچ شوبهه سیز ، داغین بؤیوكلویونه، عظمتینه ایشاره دیر . چوخ گومان كی بورداكی قاراجا چوبان دا محض گوجونه گؤره قاراجا آدلانیر.

"ده ده قورقود" داستانیندا ایشله نن قاراخان، قارا چوبان، قارا بوداق،آدلاریندا دا همین معنا واردیر . نهایت، داستاندا ایشله نن قارا پولادوز قیلینج، قارا داغ ، قارا ائولر(بؤیوك چادیرلار)، قارا قایغی (بؤیوك درد)، قارا كؤپك، قارا شیون تركیبلری ده دیققتی جلب ائدیر.

اوچونجی مولاحظه – اوولكی ایكی ملاحظه لردن داها چوخ اونم وئردیگیمیز محض بو وئرسییادیر. بو مولاحظه ، فیكیرمیزجه ،"قاراوللی" سؤزونون ائتمولوگییاسینی داها دقیق شكیلده عكس ائدیریر . بیزه ائله كلیر كی ،"قاراوللی"سؤزونون ایلكین واریانتی "قارابللی" اولموشدور. بو سؤزون حرفی معناسی ایسه :نوقصانلاری، عئییبلری بللی ائتمك ، اونلاری فاش ائدیب گؤسترمك" معناسینی وئریر."قاراوللی" سؤزو موركب سؤز اولوب،ایكی سده كوْمپوْنئنتدئن عیبارتدیر:"قارا" و "بللی" سؤزلریندن.

قاراوللی لر ،  خالق اویونلاری و خالق تاماشالاری حاقیندا

شیفاهی خالق ادبیاتی ، خالقیمیزین زنگین و میثلسیز سؤز اینجیلری خزینه سیدیر.اونون هر بیر نؤع و جانری ایندیه كیمی كیفایئت قدر اؤیره نیلیب تدقیق اولونسادا ، هله تدقیق ائدیله‌سی جانرلار و پروْبلئملرده آز دئییل.شیفاهی خالق ادبیاتینین بئله آز اویره نیلن جانلاریندان بیری ده "قاراوللی" جانریدیر.

فوْلكلوْرشۆناسلیغیمیزا و عومومیلیكده ادبیات شوناسلیغیمیزده " قاراوللی " و " قره وه للی" تئرمینلرینی  فولكورشوناسلار:ح.زیناللی، ا. آخوندوو ، و . ولییئو،ی.عاباسوو،ت. فرضه‌لییئو،ادبیات شوناس ا. میر احمدوو، صنعت شوناسلار:م.آللاه وئردییئو،ی.آسلانوو و ب. بیر بیریندن فرقلی شیكلده ایشلتمیشلر.

فیكیریمیزجه بو ایفاده لردن " قارا وللی" تئرمینی داها دقیقدیر و بو سؤزون هم تركیب كومپوننتلرینه ("قارا" و " وللی")،هم ده ائتیموْلوْگییاسینا تام اۇیغۇندۇر و آهنگ قانونونا اویغونلاشمیش فورماسیدیر. دئملی،هم " قاراوللی"، هم ده " قره وه للی" سؤزلری تاماملی عینی معنانی ایفاده  ائدیر.دیگر طرفدن ، "قاراوللی"سؤزونون بیرینجی كومپونتی"قارا" سؤزو آزربایجان دیلینده آیریجا،موستقیل شكلیده ایشلنیر و بو سؤزون چوخ معنالی سؤز كیمی " آزربایجان دیلینین ایضاحلی لوغتی "نده اون دؤرت موختلیف معناسی وئرلمیشدیر .

فوْلكلوْرشۆناسلیغیمیزا "قاراوللی" سؤزونون منشأ‌یی،ائتیموْلوْگییاحاققیندا بیزه ایكی مولاحظه معلومدور. بیرینجی مولاحظه صنعت شوناس  ی . آسلانووا مقصوددور . او ، " ایل – اوبا اوْیۇنۇ، خالق تاماشالاری" كیتابیندا بئله یازیر:

ایگیرمی ایل،- كئچدی یاشێن،

نه‌لر چكدی، نه‌لر باشێن،

داش اۆسته قالمادێ داشێن،

قالخ آیاغا، آی خوْجالێ!

آغارێبدێ، آغ قار باشێن،

قارا باغلار قان قارداشێن،

قان آغلایار قارا داشێن،

قالخ آیاغا، آی خوْجالێ!

هاچان، بیرده،گورم سنی
آنا یوردوم،آنا وطن
گول اوزووه، حسرت قالیب
سن سیز، گلدیم جانا، وطن
مین داوادا،مین دویوشده
بولاشمیسان قانا،وطن
كیم دور سنه،ایری باخا؟
كیم دور،سنی دانا،وطن؟
جانیم اولسون،سنه قربان
آزربایجان، آزربایجان

«طبری» در «تاریخ الرسل و الملوك» خود جریان را چنین نقل می كند كه : یكیشان گفته بود كه در خواب دیده بود كه پیغمبر خدا (صلی الله علیه و سلم) بدو گفته بود به افشین بگو اگر با این مرد (بابك) نبرد نكنی و در كار وی نكوشی این كوهها را گویم كه ترا سنگباران كنند10.

افشین – كه خود از تركان رند بود و به نیت مطوعه ها در گرفتن دستور حمله و تاراج بهتر از همه آشنایی داشت – در مجلسی خواب بیننده را نزد خود خواند و در حضور همان سرداران به اصطلاح آشپزی و خیاطی جریان خواب نما شدن را از مطوعه پرسید. آن مطوعه نیز طبق «سناریو تعلیمی» مو به مو جریان را شرح داد. افشین با خونسردی به مطوعه گفت : اگر این بار رسول الله را به خواب دیدی بگو افشین عرض كرد عوض اینكه دستور دهی كوهها مرا سنگباران كنند دستور ده كوهها «كافر (بابك) را سنگباران»11 كنند كه اصلاً حاجت پیكار من با او نباشد!!

مطوعه شرمگین از دروغ خود از پیش امیران و سرداران لشگر دروغ برگشت ولی در نهایت اردوی خلافت به گفته « ثعالبی » در « لطائف المعارف » با دادن هزار هزار یعنی «یك میلیون» نفر تلفات توانست قیام سرخ جامگان را در خون غرق كرده و موقتاٌ نه « خرمیان » بلكه « بابك » را از میان بردارد.

حال بعد از این مقدمه بدون پرداختن به وقایع سیاسی – نظامی بغداد – تبریز- سامرا به اصل قضیه یعنی واژه شناسی واژه های خرمی، حرمی و حرامی پرداخته می شود تا ثابت گردد كه خرمدینان چریك های شیعه آذربایجان بودند كه دستگاه مطوعه پرور عباسی از آنها چهره ای بسان چهره خویش در تاریخ ارایه داده اند!

لذا اول به واژه شناسی خرمی پرداخته و بعد واژه شناسی حرمی و بعد به واژه شناسی حرامی پرداخته خواهد شد تا اثبات گردد كه خرمدینان چریك های شیعه آذربایجان بودند. پس در این مقاله به سه سئوال اساسی به شرح ذیل پاسخ داده خواهد شد:

1- آیا دینی بنام خرمدینی وجود داشت یا ساخته و پرداخته دستگاه خلافت بود؟

2- آیا بابكیان حَرَمی نبودند؟

3- آیا خرمدینان چریك های حرامی آذربایجان نبودند؟

پس به طرح اولین سئوال و جواب آن پرداخته می شود.

آیا دینی بنام خرمدینی وجود داشت یا ساخته و پرداخته دستگاه خلافت بود؟

در تاریخ امروزی همواره نام بابك بصورت بابك خرمدین و یا بابك خرمی ذكر می شود و چنین گمانی را در خواننده یا شنونده خود القا می كند كه بابك موسس دینی جدید در مقابل دین اسلام بود و علت قیام او نیز از نظر عقیدتی تجدید دین زرتشتی یا مزدكی و از نظر سیاسی احیاء پادشاهی ساسانی بود. این دین جدید را خرمی و بدین جهت نیز بابك را خرمی یا خرمدین می نامیدند. این گمانی است كه تاریخ امروزی از بابك و قیام سرخ جامگان می خواهد به خواننده خود تفهیم كند. اما در اینكه بابك موسس دین جدیدی نبوده و نام خرمی یا خرمیه قبل از او نه تنها در آذربایجان بلكه در كل منطقه فلات ایران رواج داشت شكی نیست چه «ابن اثیر» مورخ بزرگ اسلامی در كتاب مشهور خود « الكامل » ضمن اشاره به حوادث سال 108 هـ.ق یعنی یك قرن قبل از ظهور بابك و نیز ضمن ذكر حوادث سالهای 124 و 190 و 199 -كه هنوز بابك قیام نكرده بود- اشاره ای به حركات و قیام های خرمدینی دارد. او بعد به سالهای قیام بابك یعنی سالهای 223 – 201 و جنگهای بابك پرداخته و بعد در ضمن ذكر حوادث سال 321 اشاره به قلعه های خرمیه در اطراف كرج كرده و نشان می دهد كه حتی یك قرن بعد از شهادت بابك خرمیه دارای نقشی در منطقه بود12.

تؤكۆلۆر گؤیلردن درگاهێن نۇرۇ 

گؤیدن گلن یوْلۇ چیزیر بایاقدان. 

سانكی یئره آخان دیریلیك سۇیۇ، 

محبت گتیریر سیرلی بۇلاقدان. 

گؤیه باخدێقجا من سئودالانێرام 

چێلغێن دۇیغۇلارێم اۇچۇرۇر منی. 

من خوْشبخت اوْلۇرام، یاغێش یاغاندا 

گؤیلرین عشقییله سئویرم سنی.

توْخۇنۇر اۆزۆمه، یاناقلارێما 

ائله بیل، سئوگیلیم اوْخشایێر منی. 

سوْنسۇز شۆكر ائدیرم، من اؤز تانرێما 

گؤرۆرم، دۇیۇرام بۇ معجزه‌‌نی. 

یاغێر اوْ، ساكیتجه یاغێر حیسسیمه، 

رۇحۇن احتیاجێن دۇیۇرمۇش دئمه. 

اوْ یاغێر قلبیمه، یئنی اكدیگیم 

محبت چیچه‌ییم سوْلماسێن دئیه.

نورانه نور