قالب وبلاگ

ایاغیندا قوندوارا

یارگلیردورا دورا

جوانلیغیم چورودو

باغریما ورا ورا.

آراز آراز خان آراز

بیر دردیمی قان آراز

گؤز یاشینا باخان یوخ

قوی توكولسون قان آراز.

آرمود آغاجی هاچا

الیم دولاشدی ساچا

یاشیدیم اوغلان ایستیر

منی كوتوره قاچا.

آرمود آغاجی سودا

بیرین یئه بیرین بودا

یاریم منیله اولسون

یوخ یئدی قین قودا.

آی دوغار الك كیمی

شانسیم یوخ فلك كیمی

یاریم حامامدان چیخیب

تور اوزلی ملك كیمی.

اوْن ایكی- اوْن اۆچ یۆزیللیكلره عاید ائدیلن بۇ قاب پارچاسی اۆزرینده اۇزونساققاللی پییادا دؤیوشچو تصویر اوْلونوب. اوْنون اینینده خلت، باشیندا ایسه شیش پاپاق واردیر. دؤیوشچو بیر الی ایله چیینینه قوْیولموش نیزه‌نی، اوْ بیری الی ایله نازیك زنجیر تۇتوب. زنجیر شرطی ایشلنمیش ببیرین بوْینونا باغلانمیشدیر. ببیر هانسیسا بیر حئیوان اۆزرینه آتیلمیش آندا گؤستریلمیشدیر. اوْ دؤورون یازیلی منبعلری‌نین آراشدیریلماسی گؤستریر كی، بۇرادا ایان و فئوْدال دئییل، ساده دؤیوشچو و یا نؤكر تصویر اوْلونموشدور. همین دؤورون مشهور نصیحت كیتابی "قابوسنامه"ده دئییلیر كی، اوْودا وحشی حئیوانلاری نؤكر و قۇللار ساخلامالیدیر. اینینده‌كی گئییمی ده بۇرادا گؤستریلمیش شخصین نؤكر و یا سێراوی دؤیوشچو اوْلدوغونو گؤستریر. اوْن بیر یۆزیللیكده یاشامیش گؤركملی دؤولت خادیمی نیزام ال-مۆلكون "سیاستنامه" اثرینده سلجوق قوْشونلاری‌نین آیری - آیری حربی حیصه‌لری‌نین گئییملری‌نین تصویرینده بئله تیپلی پالتارلارا راست گلمك اوْلار. بۇ عصر بئیلقان كئرامیكاسیندا اوْو صحنه‌‌لری ایله یاناشی، فئوْداللارین ایلنجه‌لرینی عكس ائتدیرن مؤوضولاری دا گؤرمك اوْلور. بئله قابلاردان بیری آذربایجان خالچاسی مۇزئیینده نۆماییش ائتدیریلن الوان بوْیالی كئرامیكا نۆمونه‌سیدیر. بۇراداالینده چؤوكن اوْیونوندا ایشلنن آغاج چۇبوق تۇتموش شخص تصویر ائدیلیب. اوْیونچو ساغ طرفه چاپان آت اۆستونده ایلشمیشدیر. اوْیونچونون فیقورو بیر قدر كوْبود، آت ایسه داها جانلی حالدا ایشلنمیشدیر. كوْمپوْزیسییانین فوْنو آچیق- یاشیل رنگده اوْلوب، خێردا، ساری رنگلی دایره‌لرله زنگینلشدیریلمیشدیر. بۇ قابدا وئریلن صحنه‌‌دن آیدین اوْلور كی، اوْرتا عصر آذربایجان فئوْداللاری‌نین ان سئویملی ایلنجه‌لریندن بیری چؤوكن اوْیونو اوْلموشدور. قابدا اوْنو حاضیرلایان اۇستانین آدی - "نسیر" سؤزو ده یازیلمیشدیر.

(1892-1947)

“12  شهریور”،  “قێزیل  صحیفه‌‌لر”  آدلی  بدیی اثرلرین،   آنا   دیلی،   ادبیات،    پئداقوْقیكا  و   س. مسئله‌‌لره  دایر مقاله‌لرین  مۆلیفی  سیدجفر پیشوری (خالخالی)   هم شیمالی، هم ده جنوبی آذربایجاندا داها چوْخ دئموْكراتیك اصلاحاتلار كئچیرمك   ایسته‌ین،  جنوبی  آذربایجانین  مدنی مۇختاریتینه جان آتان سیاستچی كیمی تانینیر. سیدجعفر   پیشوری  آذربایجان تاریخینه اؤز آدینی جنوبی آذربایجاندا دئموْكراتیك حركاتین  گؤركملی خادیملریندن بیری و پۇبلیسیست كیمی یازمیشدیر.

سیدجفر  سیدجاواد  اوْغلو  جاوادزاده  پیشه وری 1892-جی ایلده  جنوبی آذربایجانین خالخال ویلایتی‌نین زاوییه كندینده آنادان اوْلوب. دوْغما كندینده ایلك تحصیلینی آلدیقدان سوْنرا آتاسی باكییا كؤچمك قرارینا گلیر. بۇ دؤورده جنوبی آذربایجاندا ایشسیزلیك دهشتلی درجه‌ یه‌‌ چاتمیشدی و مینلرله آذربایجانلی باكییا گله‌رك نئفت مدنلرینده، زاووْد و فابریكلرده ایشه دۆزه‌لیردی. 1905-جی ایلده پیشوری‌نین عائله‌‌سی، نهایت، باكییا كؤچور. بۇرادا پئداقوْژی تحصیل آلدیقدان سوْنرا ایش آختارماغا باشلایان پیشوری 1913 - 1917- جی ایللرده خێردالان كندینده مۆعللیملیك ائدیر.

رۇسییا ایمپئرییاسی و اوْنون تركیبینده اوْلان شیمالی آذربایجاندا جریان ائدن سییاسی حادثه‌‌لر پیشوریدن ده یان كئچمیر. اوْ، 1917-جی ایلده سییاسی فعالیته قوْشولور و تدریجن كوْممونیست ایدئوْلوْگییاسینا اینانماغا باشلاییر. سیدجفر اینانیردی كی، عۆمومی برابرلیك حؤكم سۆرن، شخصی مۆلكیتین اوْلمادیغی بیر دؤولت یارادیلارسا، بۆتون پروْبلئملر اؤز حلینی تاپار.

(1369-1417)

 عمادالدین

یارادیجیلیغا لیریك  شعرلرله باشلایان عمادالدین نسیمی سوْنرالار داها  چوْخ  فلسفی شعرلر یازمیش، حتی فلسفی و سییاسی فیكیرلرینی بئله اینسانلارا بدیی سؤز واسطه‌‌لری ایله چاتدیرمیشدیر. اوْنون  ایلك شعرلرینده محبت، اینسان  گؤزللیگی‌نین  تررنومو اساس یئر تۇتموشدور. تدریجن پۆخته‌لشن  شاعر اثرلرینده  سییاسی، اجتماعی، اخلاقی  مؤوضولارا  داها گئنیش  یئروئرمه‌یه باشلاییر. نسیمی‌نین بدیی یارادیجیلیغی آذربایجان شئری‌نین شكلی خۆصوصیتلری‌نین تكمیللشمه‌سینده مۆهوم روْل اوْینامیشدیر.  نسیمی‌نین قزللری، رۆبایلری، تۆیوغلاری اوْریژینال و اوْریژینال اوْلدوغو قدر  ده قییمتلیدیر.

نسیمی‌نین شعرلری هله ساغلیغیندا بۆتون یاخین شرقده، ایراقدا، كیچیك آسییادا، سۇرییادا، اوْرتا آسییادا، حتی اۇزاق شرقده یاشایان اۇیغورلار آراسیندا چوْخ پوْپولیار  اوْلموشدور.

آذربایجان  تاریخینه  عمادالدین  نسیمی  آنا  دیلینده یازیلمیش   ایلك   فلسفی قزه‌لین  مۆلیفی كیمی داخیل اوْلموشدور.ایلك  مۆستزاد،  مۆرببئ  و  ترجیبندلر یازان شاعر ده محض اوْدور.

سندن اۇزاقدایام، یوْخدۇر خبریم

عؤمرۆنۆن آیێندان، ایلیندن، آنام!

بیر آن اینجیمه‌دی اۆرگیم منیم

سنین شیرین- شكر دیلیندن، آنام!

سن منی جانێندان عزیز بیلمیسن،

عؤمرۆنۆ عؤمرۆمه قۇربان وئرمیسن،

خاطیریمه گلمیر - نه واخت گۆلمۆسن...

یوْرغۇنسان طالعیین الیندن، آنام!

ائله پریشاندێر جیسمیمین حالێ،

یانێندان آیرێلێب اۇزاق قالالێ...

قییمتلی دئییلدیر دۆنیانێن مالێ

منه سنین بیرجه تئلیندن، آنام!

حسرتین سئل اوْلۇب گؤزۆمدن آخێب،

حسرتین اوْد اوْلۇب قلبیمی یاخێب.

نه اوْلسۇن ساچلارێن واختسێز آغارێب؟!

گؤزلسن داغلارێن گۆلۆندن، آنام!

نه قدر بؤیۆكمۆش قلبین دؤزۆمۆ...

هئی سنی گؤرۆرم، یۇمسام گؤزۆمۆ.

باغێشلایا بیلمم اؤزۆم- اؤزۆمۆ

دیز چؤكۆب اؤپمه‌سم الیندن، آنام!

آفاق شیخلی

یایێن قێزمار چاغێندا

گۆنۆن گۆنوْرتاسێندا

بیر بۇلۇد كؤورلمیشدی

بایاقدان بری یامان.

گۆنشدن كۆسۆب، بللی

چوْخ یاندێرێب، یاخمێشدێ

گۆنش اوْنۇن قلبینی.

نئیله‌سین آخێ، گۆنش؟

خاصیتی بئله‌دیر.

كئچیب هردن بۇلۇدۇن

آرخاسێندا دۇرۇردۇ.

كؤنلۆنۆ آلماق اۆچۆن

هردن بیر گؤز وۇرۇردۇ.

بیردن- بیره نه اوْلدۇ؟

نه باش وئردی، نه ایشدی؟

احوالێمێ دیَیشدی؟

بۇلۇد آغلادێ یامان

ائله سێخدێ گؤزۆنۆ،

داملالار تئز- تله‌سیك

یئره آتدێ اؤزۆنۆ.

تئز كۆسۆب آغلاسا دا 

تئز كیریدی، نه یاخشێ.

من شعری بیتیرمه‌میش

بیتدی بۇ یای یاغێشێ.

نورانه نور           

هانسێ بوْلۇت گؤزیاشێمێ یاغاجاق 

باش داشێمێ هانسێ یازقی یازاجاق 

كیم كئچئجك،كیمنن بیری باخاجاق 

داغلارقێزێ سن هردن بیر،باخ منه. 

یاغمێر یاغێش بوْلۇت قارا ،گۆو قارا 

چیچك بؤكؤب آغ لچكین بۇغچایا 

سئوگی اوْدۇر اۆز یارێ نێ یؤخلۆیا 

داغلارقێزێ سن هردن بیر،باخ منه. 

قارێ ننه دۆزملر دۆزدی گئدی 

گۆل آچمامێش دوْداغێن بوْزدێ گئدی 

عؤمؤر دئمه سو كیمین سۆزدی گئدی 

داغلارقێزێ سن هردن بیر،باخ منه.